ਕਪਾਹ ਦਾ ਲਾਲ ਬੱਗ/ਬਾਣੀਆ

ਬਾਲਗ ਲਾਲ ਬਗ

ਲਾਲ ਬੱਗ ਇੱਕ ਰਸ ਚੂਸਕ ਹਾਨੀਕਾਰਕ ਕੀਟ ਹੈ। ਇਹ ਕੀਟ ਸਾਰਾ ਸਾਲ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਕਪਾਹ ਦੀ ਫਸਲ ਤੇ ਇਸਦਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਕੋਪ ਅਗਸਤ ਤੋਂ ਅਕਤੂਬਰ ਤੱਕ ਦੇਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਇਸਨੂੰ ਬਾਣੀਆ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਪਾਹ ਦੀ ਫਸਲ ਵਿੱਚ ਇਸਦੇ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਕਪਾਹ ਦੇ ਚੰਗੇ ਭਾਅ ਮਿਲਣ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕੀਟ ਦਾ ਹਮਲਾ ਦੇਸੀ ਕਪਾਹ ਦੀ ਬਜਾਏ ਨਰਮੇ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕੀਟ ਦੇ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਬਾਲਗ ਕਪਾਹ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ, ਤਣਿਆਂ, ਟੀਂਡਿਆਂ ਅਤੇ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਰਸ ਚੂਸ ਕੇ ਫਸਲ ਨੂੰ ਹਾਨੀ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜ਼ਿਆਦਾ ਰਸ ਚੂਸੇ ਜਾਣ ਤੇ ਪੱਤੀਆਂ ਪੀਲੀਆਂ ਹੋ ਕੇ ਮੁਰਝਾ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਟੀਂਡਿਆਂ ਦਾ ਰਸ ਚੂਸੇ ਜਾਣ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਉੱਪਰ ਸਫੇਦ ਅਤੇ ਪੀਲੇ ਧੱਬੇ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਟੀਂਡੇ ਪੂਰੀ ਤਰਾ ਵਿਕਸਿਤ ਨਹੀ ਹੋ ਪਾਉਂਦੇ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਨਾਲ ਕਪਾਹ ਦੇ ਰੇਸ਼ੇ ਬਦਰੰਗ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਟੀਂਡੇ ਖਿੜਨ ਤੇ ਇਹ ਕੀਟ ਬੀਜਾਂ ਦਾ ਰਸ ਚੂਸਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਇਹ ਬੀਜ ਤੇਲ ਕੱਢਣ ਅਤੇ ਬਿਜਾਈ ਦੇ ਲਾਇਕ ਲਈ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ। ਬੀਜਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੁਕਸਾਨ ਨਾਲ ਕਪਾਹ ਦੀ ਪੈਦਾਵਾਰ ਵਿੱਚ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਤੌਰ ਤੇ ਕਮੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਤੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਦਿਖਾਈ ਨਹੀ ਦਿੰਦੀ।
ਇਸ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜੀ ਨਾਮ Red cotton bug ਹੈ। ਕੀਟ ਵਿਗਿਆਨ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਇਸਨੂੰ Dysdercus singulatus ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਨਾਮ Pyrrhocoridae  ਅਤੇ ਕੁੱਲ ਦਾ ਨਾਮ 8emiptera ਹੈ। ਇਸ ਕੀਟ ਦੇ ਬਾਲਗ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਇਕਹਿਰੇ

ਅੰਡੇ 

ਸ਼ਰੀਰ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿੰਨਾ ਦੇ ਸ਼ਰੀਰ ਦਾ ਰੰਗ ਕਿਰਮਿਜੀ (ਗੂੜ੍ਹੇ ਲਾਲ ਰੰਗ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਸ਼ੇਡ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਢਿੱਡ ਤੇ ਚਿੱਟੇ ਰੰਗ ਦੀਆਂ ਧਾਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਵਾਲੇ ਖੰਭਾਂ, ਸਪਰਸ਼ਅੰਗ ਅਤੇ ਸਕੁਟੈਲਮ ਦਾ ਰੰਗ ਕਾਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਇਸ ਕੀਟ ਦੀ ਮਾਦਾ ਲਗਭਗ ਸੌ-ਸਵਾ ਸੌ ਅੰਡੇ ਜਮੀਨ ਵਿੱਚ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਡੇ ਜਾਂ ਤਾਂ ਗਿੱਲੀ ਮਿੱਟੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਫਿਰ ਤੰਗ ਤਰੇੜਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅੰਡਿਆਂ ਦਾ ਆਕਾਰ ਗੋਲ ਅਤੇ ਰੰਗ ਹਲਕਾ ਪੀਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬੱਚੇ ਨਿਕਲਣ ਵਿੱਚ ਸੱਤ-ਅੱਠ ਦਿਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਜਿੰਨਾ ਨੂੰ ਨਿਮਫ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਬਾਲਗ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵਿਕਸਿਤ ਹੋਣ ਦੇ ਲਈ ਸਮਾਂ ਅਤੇ ਸਥਾਨ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਤਕਰੀਬਨ 50 ਤੋਂ 90 ਦਿਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਨਿਮਫ ਪੰਜ ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਕੰਜ ਉਤਾਰਦੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਕੀਟਾਂ ਦੇ ਬਾਲਗ ਦਾ ਜੀਵਨ 40 ਤੋਂ 60 ਦਿਨ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਲਾਲ ਬਗ ਦਾ ਨਿਮ੍ਫ

ਇਸ ਕੀਟ ਨੂੰ ਗੰਦਜੋਰ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਗੰਦ ਛੱਡਦਾ ਹੈ। ਇਸਲਈ ਇਸ ਕੀਟ ਨੂੰ ਖਾਣ ਵਾਲੇ ਕੀਟ ਵੀ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਹੀ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।
ਕੰਟਰੋਲ-
• ਕਈ ਤਰਾ ਦੀਆਂ ਮੱਕੜੀਆਂ ਅਤੇ Pyrrhocoridae ਕੁੱਲ ਦਾ 1ntilochus cocqueberti ਨਾਮਕ ਬੱਗ ਅਤੇ Reduvidae  ਕੁੱਲ ਦਾ 8arpactor costaleis ਨਾਮਕ ਬੱਗ ਇਸ ਕੀਟ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਬਾਲਗਾਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸਲਈ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਕੜੀਆਂ ਦੇ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਕੋਪ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

• ਇਸ ਕੀਟ ਦੇ ਨਿਮਫਾਂ ਅਤੇ ਬਾਲਗਾਂ ਨੂੰ ਮੌਤ ਦੀ ਨੀਂਦ ਸੁਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕਈ ਤਰਾ  ਦੇ ਰੋਗਾਣੂ ਵੀ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਮੌਜ਼ੂਦ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਫਫੂੰਦੀ ਰੋਗਾਣੂ ਮੁੱਖ ਹੈ। ਇਹ ਫਫੂੰਦੀ ਰੋਗਾਣੂ ਸੂਖ਼ਮ ਬੀਜਾਣੂਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦੇ ਸ਼ਰੀਰ ਦੀ ਬਾਹਰੀ ਸਤਹ ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਤਾਪਮਾਨ ਦੀ ਅਨੁਕੂਲਤਾ ਹੋਣ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਬੀਜਾਣੂਆਂ ਤੋਂ ਫਫੂੰਦ ਹਾਈਫਾ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਉੱਗਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੇਖਦੇ ਹੀ ਦੇਖਦੇ ਕੀਟ ਦੇ ਸ਼ਰੀਰ ਉੱਪਰ ਆਪਣਾ ਅਧਿਕਾਰ ਕਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਫਫੂੰਦ ਕੀਟ ਦੀ ਚਮੜੀ ਪਾੜ ਕੇ ਉਸਦੇ ਸ਼ਰੀਰ ਵਿੱਚ ਘੁਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀਟ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

• ਕੁੱਝ ਫਫੂੰਦ ਆਪਣੇ ਸ਼ਰਨਦਾਤਾ ਕੀਟ ਦੇ ਸ਼ਰੀਰ ਵਿੱਚ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵੀ ਛੱਡਦੇ ਪਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਪ੍ਰੋਟੀਨ ਵੀ ਮੌਤ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੇ ਹਨ।